Część druga – Rubryki ogólne Brewiarza Rzymskiego
Rozdział I
ZASADY OGÓLNE
138. Godzinami kanonicznymi Brewiarza rzymskiego są: Jutrznia, Laudes, Pryma, Tercja, Seksta, Nona, Nieszpory i Kompleta.
Jutrznia, Laudes i Nieszpory nazywają się Godzinami większymi; Pryma, Tercja, Seksta, Nona i Kompleta nazywają się Godzinami mniejszymi. Rubryki często traktują Kompletę odrębnie.
139. Obowiązek odmawiania Oficjum Bożego obejmuje wszystkie Godziny kanoniczne całego dnia (cursus quotidiani).
140. Oficjum Boże odprawia się albo w chórze (in choro) albo wspólnie (in communi), albo samotnie (a solo).
Oficjum odmawia się w chórze, jeżeli odprawia je społeczność zobowiązana przez prawo kościelne do chóru; wspólnie, jeżeli wykonuje to społeczność nie zobowiązana do chóru.
141. Zasady, które następują, odnoszę się tak do odmawiania Oficjum Bożego w chórze lub wspólnie (chociażby czyniły to tylko dwie lub trzy osoby), jak do odmawiania samotnego, chyba że wyraźnie zastrzeżono co innego.
Rozdział II
PORA ODMAWIANIA GODZIN KANONICZNYH
142. Godziny kanoniczne ustanowiono dla uświęcenia rozmaitych godzin naturalnego dnia. Dlatego najlepiej jest odprawiać je w czasie, który jest najbliższy właściwej pory każdej Godziny kanonicznej, aby naprawdę uświęcić dzień i odmówić te Godziny z pożytkiem duchowym.
143. Jednak, aby spełnić obowiązek odmawiania Oficjum Bożego, wystarczy odmówić wszystkie Godziny kanoniczne w ciągu dwudziestu czterech godzin doby.
144. Jutrznię, ze słusznej przyczyny wolno odmówić w godzinach popołudniowych poprzedniego dnia, byleby nie przed godziną czternastą.
145. Laudes, ponieważ są modlitwą poranną, w chórze oraz wspólnie odmawia się wcześnie rano; wypada przestrzegać tego również w odmawianiu samotnym.
146. Nieszpory, także w czasie W. Postu i Męki, w chórze oraz wspólnie należy odmawiać w godzinach popołudniowych; wypada przestrzegać tego również w odmawianiu samotnym.
147. Kompletę, wszyscy, którzy są obowiązani do odmawiania Oficjum Bożego, a zwłaszcza rodziny zakonne powinny odmawiać (valde opportune dicitur) jako ostatnią modlitwę na końcu dnia, chociażby uprzednio odmówiono ze słusznej przyczyny Jutrznię następnego dnia.
W tym wypadku Pater noster, które należało by odmówić po wersecie Adiutorium nostrum opuszcza się i zamiast niego przy odmawianiu w chórze oraz wspólnie odbywa się rachunek sumienia trwający przez odpowiedni czas; następnie odmawia się Confiteor itd. w zwykły sposób; wypada tego przestrzegać także przy odmawianiu samotnym.
Rozdział III
KALENDARZ OBOWIĄZUJĄCY PRZY ODMAWIANIU OFICJUM BOŻEGO
148. Oficjum Boże należy odprawiać według kalendarza własnego, lub gdy go nie ma, według kalendarza całego Kościoła, jak to wskazuje się w następnych numerach.
149. Beneficjaci obowiązani są trzymać się kalendarza swojego kościoła (n. 53 b).
150. Duchowni diecezjalni (Clerici dioecesani) winni zachowywać kalendarz kościoła lub kaplicy, z którą są związani na stałe (n. 53 b); jeżeli nie są związani na stałe z żadnym kościołem lub kaplicą, albo jeżeli dłużej przebywają poza własną diecezją, winni zachowywać kalendarz swojej diecezji, dodając święta miejscowości, w której stale mieszkają (n. 44), albo kalendarz miejsca, w którym przebywają.
151. Zakonnicy obojga płci zobowiązani do chóru zachowują kalendarz swego domu (n. 56 b); natomiast gdy uczestniczą w chórze w innym domu swojego Zakonu, kalendarz tego domu, w którym aktualnie przebywają.
152. Zakonnicy mający własny kalendarz, lecz nie obowiązani do chóru, zachowują kalendarz swojego domu (n. 56 b); natomiast, gdy odmawiają Oficjum wspólnie w innym domu swojego Zgromadzenia lub Instytutu, kalendarz tego domu, w którym aktualnie przebywają.
153. Zakonnicy nie mający własnego kalendarza zachowują kalendarz swojego kościoła (n. 53 b), dodając jednak święta własne (n. 46).
154. W diecezjalnych seminariach i kolegiach duchowieństwa, powierzonych zakonnikom, przy wspólnym odmawianiu Oficjum czy to przez duchownych diecezjalnych, czy to przez zakonników, którzy odmawiają Oficjum wspólnie z duchownymi, należy zachować kalendarz miejscowy (n. 53 a) dodając święta kościoła seminarium lub kolegium (n. 45), ponadto wolno dołączyć święta Tytułu oraz święto Założyciela zakonników, którym powierzono kierownictwo seminarium.
155. W międzydiecezjalnych, regionalnych, narodowych i międzynarodowych seminariach i kolegiach duchowieństwa, przy wspólnym odmawianiu Oficjum należy zachowywać kalendarz całego Kościoła, dodając święta głównego Patrona narodu, kraju lub prowincji tak kościelnej jak cywilnej, diecezji, miejscowości lub miasta, rocznicy konsekracji kościoła katedralnego diecezji i inne święta aktualne obchodzone (actu feriata), jeżeli takie są, oraz święta kościoła seminarium lub kolegium (n. 45).
Jeżeli zaś kierownictwo takiego seminarium zostało powierzone zakonnikom, również zakonnicy, którzy odmawiają Oficjum wspólnie z duchownymi diecezjalnymi, winni zachowywać kalendarz całego Kościoła; można jednak dodać święta Tytułu Zakonu lub Zgromadzenia oraz święto Założyciela zakonników, którym powierzono kierownictwo seminarium.
156. W kolegiach i domach zakonnych międzyprowincjalnych, narodowych i międzynarodowych, przy odprawianiu Oficjum Bożego w chórze lub wspólnie należy zachowywać kalendarz własny Zakonu lub całego Zgromadzenia (n. 55), dodając tylko święta własnego kościoła (n. 45) oraz święta, o których mowa w n. 57.
157. Każdy duchowny diecezjalny i każdy zakonnik obojga płci z jakiegokolwiek tytułu zobowiązany do Oficjum Bożego, który uczestniczy w Oficjum odprawianym w chórze lub wspólnie według innego kalendarza lub innego obrządku niż jego własny, w ten sposób spełnia swój obowiązek co do tej części Oficjum.
Podobnie, gdy ktoś uczestniczy w Nieszporach wotywnych jakiejś zewnętrznej uroczystości, spełnia swój obowiązek co do tej części Oficjum, byleby wspomniane Nieszpory zostały odprawione w całości i z zachowaniem rubryk.
Rozdział IV
PORZĄDEK OFICJUM BOŻEGO
A) PORZĄDEK OFICJUM BOŻEGO W OGÓLNOŚCI
158. Zasięg Oficjum Bożego poszczególnych dni liturgicznych określono wyżej w numerach 13, 27, 34, 37.
159. Rodzaj Bożego Oficjum, które trzeba odmówić oraz sposób dobierania poszczególnych części Godzin w różne dni liturgiczne określa się niżej w numerach 165-177.
160. Sposób odmawiania poszczególnych Godzin zawiera Ordinarium divini Officii.
161. Jutrznię o trzech Nokturnach to znaczy z dziewięcioma psalmami i dziewięcioma lekcjami mają:
a) święta 1 i 2 klasy;
b) Trzy Dni Święte;
c) ósmy dzień oktawy Bożego Narodzenia;
d) Dzień Zaduszny;
162. Jutrznię o jednym Nokturnie z dziewięcioma psalmami i trzema lekcjami mają:
a) wszystkie niedziele, z wyjątkiem niedziel Zmartwychwstania i Zesłania Ducha Świętego;
b) wszystkie dni powszednie, z wyjątkiem Trzech Dni Świętych;
c) wszystkie wigilie;
d) święta 3 klasy;
e) dni oktawy Bożego Narodzenia;
f) Oficjum N. Maryi P. w soboty.
163. Jutrznię o jednym Nokturnie z trzema psalmami i trzema lekcjami mają niedziele Zmartwychwstania i Zesłania Ducha Świętego oraz dnia w ich oktawach.
164. W święta, które nie mają I Nieszporów i z jakiejkolwiek przyczyny, otrzymują je zgodnie z rubrykami, odmawia się wszystko z II Nieszporów z wyjątkiem tych części, które przepisane są jako własne na I Nieszpory.
B) OFICJUM NIEDZIELNE
165. Oficjum niedzielne przysługuje dniom niedzielnym, w które nie przypada święto mające pierwszeństwo przed niedzielą. Mają specjalny porządek Oficjum:
a) niedziela Zmartwychwstania i Zesłania Ducha Świętego;
b) niedziela w oktawie Bożego Narodzenia.
166. Porządek Oficjum niedzielnego jest następujący:
a) I Nieszpory: wszystko jak w Ordinarium i Psałterzu w poprzedzającą sobotę z wyjątkiem wyznaczonych części własnych;
b) Kompleta: następująca: z soboty;
c) Jutrznia: invitatorium i hymn jak w Ordinarium lub Psałterzu; antyfony, psalmy i werset jedynego Nokturnu jak w Psałterzu na niedzielę; absolucja Exaudi, błogosławieństwa Ille nos, Divinum auxilium, Per evangelica dicta; lekcja pierwsza i druga ze swoim responsorium z przypadającego Pisma św. (n. 220 a); trzecia lekcja z homilii na ewangelię dnia (n. 220 b), hymn Te Deum, który opuszcza się w niedziele Adwentu oraz od niedzieli Siedemdziesiątnicy aż do 2 niedzieli Męki; w takim wypadku odmawia się trzecie responsorium.
d) Laudes: antyfony z Psałterza, jeżeli nie ma własnych; psalmy z Psałterza na niedzielę, z 1 lub 2 zestawu, zależnie od okresu (n. 197); kapitulum, hymn i werset jak w Ordinarium lub Psałterzu lub Proprium de tempore; inne części jak w Proprium de tempore;
e) Pryma: antyfona, jeżeli nie ma własnej, i psalmy z Psałterza na niedzielę; kapitulum i inne części jak w Ordinarium; lekcja krótka z okresu liturgicznego (de tempore);
f) Tercja, Seksta, Nona: wszystko jak w Ordinarium i Psałterzu, z wyjątkiem wyznaczonych części własnych;
g) II Nieszpory: wszystko jak w Ordinarium i Psałterzu, z wyjątkiem wyznaczonych części własnych;
h) Kompleta: z niedzieli.
C) OFICJUM ŚWIĄTECZNE
167. Oficjum świąteczne (festivum) mają święta 1 klasy; jego porządek jest następujący:
a) I Nieszpory: wszystko własne lub z Commune;
b) Kompleta następująca: z niedzieli;
c) Jutrznia: wszystko własne lub z Commune; odmawia się hymn Te Deum;
d) Laudes: wszystko własne lub z Commune, psalmy z 1 zestawu niedzielnego;
e) Pryma: pierwsza antyfona z Laudes; psalmy 53, 118-1 i 118-2; kapitulum i reszta jak w Ordinarium; lekcja krótka z okresu liturgicznego;
f) Tercja, Seksta, Nona: kolejno druga, trzecia i piąta antyfona z Laudes; psalmy z niedzieli; reszta własna lub z Commune;
g) II Nieszpory: wszystko własne lub z Commune;
h) Kompleta: z niedzieli.
D) OFICJUM PÓŁŚWIĄTECZNE
168.Oficjum półświąteczne (semifestivum) mają święta 2 klasy; jego porządek jest następujący:
a) Jutrznia, Laudes i Nieszpory wszystko jak w Oficjum świątecznym;
b) Pryma: antyfona i psalmy z Psałterza bieżącego dnia; kapitulum i reszta jak w Ordinarium; lekcja krótka z okresu liturgicznego;
c) Tercja, Seksta, Nona; antyfony i psalmy z bieżącego dnia, reszta ze święta, jak w Proprium lub Commune;
d) Kompleta: z niedzieli.
E) OFICJUM ZWYKŁE
169. Oficjum zwykłe (ordinarium) mają święta 3 klasy oraz Oficjum N. Maryi P. w soboty; jego porządek jest następujący:
a) Jutrznia: invitatorium i hymn własny lub z Commune; antyfony, psalmy i werset jednego Nokturnu z Psałterza bieżącego dnia; chyba że są wyznaczone własne lub z Commune (n. 177); lekcja pierwsza i druga ze swoim responsorium z Pisma św., jak wskazano w n. 221 a, trzecia lekcja ze święta (n. 221 b); odmawia się hymn Te Deum;
b) Laudes i Nieszpory: antyfony i psalmy jak w Psałterzu bieżącego dnia, chyba że są wyznaczone własne lub z Commune (n. 177); reszta własna lub z Commune;
c) Pryma: antyfona i psalmy z Psałterza bieżącego dnia; kapitulum i reszta jak w Ordinarium; lekcja krótka z okresu liturgicznego;
d) Tercja, Seksta i Nona: antyfony i psalmy jak w Psałterzu bieżącego dnia; reszta ze święta jak w Proprium lub Commune;
e) Kompleta: z bieżącego dnia.
F) OFICJUM POWSZEDNIE
170. Oficjum powszednie (feriale) mają wszystkie dni powszednie i wigilie z wyjątkiem:
a) Trzech Dni Świętych;
b) Wigilii Bożego Narodzenia.
171. Oficjum powszednie ma porządek następujący:
a) Jutrznia: invitatorium i hymn z Psałterza lub Ordinarium, zależnie od okresu liturgicznego, antyfony, psalmy i werset jednego Nokturnu z Psałterza bieżącego dnia; w dni powszednie trzy lekcje z przypadającego Pisma św. lub z homilii na ewangelię dnia ze swoimi responsoriami; w wigilie trzy lekcje własne z homilii z responsoriami z bieżącego dnia. Hymn Te Deum odmawia się tylko w dni powszednie okresu Wcielenia i wielkanocnego; w innych okresach odmawia się trzecie responsorium;
b) Laudesi Nieszpory: wszystko jak w Psałterzu bieżącego dnia i Ordinarium, zależnie od okresu liturgicznego, z wyjątkiem wyznaczonych części własnych. W dni powszednie odmawia się modlitwę własną, jeżeli jest, w przeciwnym wypadku z poprzedniej niedzieli, chyba, że jest wyznaczona inna; w wigilie odmawia się modlitwę własną.
c) Pryma: antyfona, jeżeli nie wyznaczono własnej i psalmy z Psałterza bieżącego dnia; kapitulum i reszta jak w Ordinarium; lekcja krótka z okresu liturgicznego;
d) Tercja, Seksta i Nona: antyfona, jeżeli nie wyznaczono własnej i psalmy z Psałterza bieżącego dnia; kapitulum i reszta jak w Ordinarium, zależnie od okresu liturgicznego; modlitwa jak w Laudes;
e) Kompleta: z bieżącego dnia.
G) SZCZEGÓLNE ZMIANY W PORZĄDKU OFICJUM
172. W niedziele Zmartwychwstania i Zesłania Ducha Św. i w dniu ich oktaw na Godziny mniejsze odmawia się psalmy z niedzieli, na Prymę jednak jak w święta, to znaczy psalmy 53, 118-1 i 118-2.
173. W Trzy Dni Święte, w Wigilię Bożego Narodzenia i w Oficjach za zmarłych porządek Oficjum określają specjalne rubryki, które znajdują się w Brewiarzu na właściwym miejscu.
174. W święta Pańskie 2 klasy, które przypadają na niedziel Siedemdziesiątnicy, Sześćdziesiątnicy lub Pięćdziesiątnicy, na Godzinach mniejszych odmawia się antyfony z Laudes jak w Oficjum świątecznym, zatrzymując jednak na Prymę psalmy z niedzieli, to znaczy psalmy 117, 118-1 i 118-2.
175. W dni oktawy Bożego Narodzenia wolne od świąt Świętych, Oficjum ma porządek następujący:
a) Jutrznia ma dziewięć psalmów i trzy lekcje. Invitatorium, hymn, antyfony i psalmy odmawia się jak w święto Bożego Narodzenia; werset jak w trzecim Nokturnie święta; trzy lekcje z przypadającego Pisma św. z własnymi responsoriami, jak wskazano w poszczególne dni;
b) Laudes: wszystko jak w święto Bożego Narodzenia;
c) W Godzinach mniejszych odmawia się antyfony i psalmy z dnia bieżącego, jak w Psałterzu; pozostałe części jak w święto Bożego Narodzenia;
d) W Nieszporach, z wyjątkiem 31 grudnia antyfony i psalmy z II Nieszporów Bożego Narodzenia; od kapitulum odprawia się Oficjum oktawy, jak w święto, chyba że trzeba odprawić I Nieszpory następującej niedzieli lub święta 1 klasy;
e) Kompleta: z niedzieli.
176. W niedzielę w oktawie Bożego Narodzenia: porządek Oficjum jest taki sam jak w innych dniach oktawy (n. 175), zachowuje się jednak części własne.
Odnośnie do lekcji Jutrzni należy przestrzegać takich zasad:
a) jeżeli niedziela wypadnie dnia 26, 27 lub 28 grudnia, pierwszą i drugą lekcję z ich responsoriami bierze się z pierwszego Nokturnu Bożego Narodzenia, w sposób wskazany w n. 221, trzecią natomiast z homilii na ewangelię dnia (n. 220 b).
b) jeżeli niedziela wypadnie w inne dni, pierwszą i drugą lekcję bierze się z przypadającego Pisma św., a trzecią z homilii na ewangelię dnia, jak w Oficjum niedzielnym (n. 220).
177. W święta 3 klasy, tak powszechne, jak partykularne, które na pewne godziny mają albo antyfony własne i psalmy z Commune, albo antyfony własne i psalmy specjalnie wyznaczone, należy zachować specjalne rubryki podane w Brewiarzu na odpowiednich miejscach.
Rozdział V
RÓŻNE CZĘŚCI OFICJUM
A) POCZĄTEK I KONIEC GODZIN
178. W odmawianiu chórowym i samotnym Godziny kanoniczne zaczynają się zawsze następująco:
a) Jutrznia od wersetu Domine, labia mea aperies;
b) Laudes, Godziny mniejsze i Nieszpory od wersetu Deus, in adiutorium meum intende;
c) Kompleta od wersetu Iube, domne (Domine), benedicere.
179. Podobnie w odmawianiu chórowym, wspólnym i samotnym Godziny kanoniczne kończą się zawsze następująco:
a) Jutrznia (oddzielona od Laudes), Laudes, Tercja, Seksta, Nona i Nieszpory wersetem Fidelium animae;
b) Pryma błogosławieństwem Dominus nos benedicat;
c) Kompleta błogosławieństwem Benedicat et custodiat.
180. W Oficjum Trzech Dni Świętych i za zmarłych Godziny zaczyna się i kończy jak przepisano w Brewiarzu. Podobnie Jutrznia święta Objawienia Pańskiego zaczyna się w specjalny sposób.
B) ZAKOŃCZENIE OFICJUM
181. Całe Oficjum codziennie, z wyjątkiem Oficjów Trzech Dni Świętych i za zmarłych, kończy się po Komplecie antyfoną do N. Maryi P. z wersetem i modlitwą, oraz wersetem Divinum auxilium.
C) INVITATORIUM
182. Invitatorium z Ps. 94 Venite exsultemus, odmawia się w sposób opisany w Ordinarium, na początku Jutrzni każdego Oficjum, z wyjątkiem Oficjów Trzech Dni Świętych i święta Objawienia Pańskiego.
183. Na końcu Invitatorium w okresie wielkanocnym dodaje się Alleluia, chyba, że już jest.
184. Zasady wybierania Invitatorium w różne dni liturgiczne, podano wyżej, omawiając porządek Oficjum (nn. 165–177).
D) HYMNY
185. Hymny odmawia się w każdej Godzinie, w miejscu wskazanym w Ordinarium. Opuszcza się je w Jutrzni Objawienia Pańskiego, od Jutrzni Wielkiego Czwartku Wieczerzy Pańskiej, aż do Nony Białej Soboty oraz w Oficjum za zmarłych.
186. W Godzinach mniejszych i Komplecie zawsze odmawia się hymny wyznaczone w Ordinarium na te Godziny z wyjątkiem Tercji Zesłania Ducha Świętego i jego oktawy.
187. Hymnów własnych wyznaczonych na pewne Godziny nigdy nie przenosi się na inną Godzinę.
188. Każdy Hymn zawsze odmawia się z zakończeniem, które jest wydrukowane w Brewiarzu; wyklucza się wszelkie zmiany zakończenia z racji święta lub okresu liturgicznego.
189. Oficjum wspomniane nigdy nie wnosi zmiany zakończenia hymnów w Oficjum dnia.
E) ANTYFONY
190. Zależnie od rodzaju Oficjum i Godziny odmawia się jedną lub więcej antyfon przed psalmami i kantykami i po nich, jak to wskazano na właściwym miejscu.
Antyfony opuszcza się w Godzinach mniejszych i Komplecie:
– w Trzy Dni Święte,
– w niedzielę i oktawę Zmartwychwstania
– w Oficjum za zmarłych dnia 2 listopada.
191. Antyfony zawsze odmawia się w całości przed psalmami i kantykami, we wszystkich Godzinach większych i mniejszych.
Gwiazdka umieszczona po pierwszych słowach antyfony oznacza, że do tego miejsca sięga intonacja.
192. Jeżeli nie można odmówić antyfon własnych wyznaczonych na pewne Godziny, nie przenosi się ich lecz opuszcza.
193. Antyfoną do Magnificat w I Nieszporach pierwszej niedzieli miesięcy: sierpnia, września, października i listopada jest ta, która umieszczona jest w Brewiarzu przed pierwszą niedzielą każdego z tych miesięcy i odpowiada księdze Pisma św., którą czyta się w niedzielę.
194. W Nieszporach piątkowych w okresie wielkanocnym, jako antyfonę do Magnificat odmawia się antyfonę do Magnificat z II Nieszporów poprzedniej niedzieli.
195. W okresie wielkanocnym na końcu antyfon dodaje się Alleluia, jeżeli go nie ma. Natomiast od Siedemdziesiątnicy, aż do Wielkiej Soboty opuszcza się Alleluia, jeżeli gdzieś znajduje się w antyfonach.
F) PSALMY I KANTYKI
196. Psalmy na poszczególne Godziny dobiera się według zasad o porządku Oficjum zależnie od rodzaju dni liturgicznych (nn. 165–177).
197. W Psałterzu umieszczono podwójny zestaw psalmów na Jutrznię środy i na Laudes poszczególnych dni tygodnia.
Drugiego zestawu psalmów używa się:
a) w niedziele okresu Siedemdziesiątnicy, W. Postu i Męki Pańskiej;
b) we wszystkie dni powszednie okresu Adwentu, Siedemdziesiątnicy, W. Postu i Męki Pańskiej, w Suche Dni wrześniowe, oraz w wigilie 2 i 3 klasy poza okresem wielkanocnym.
W inne dni używa się pierwszego zestawu psalmów.
198. Gdy psalm lub kantyk zaczyna się tymi samymi słowami, z których składa się antyfona, a po antyfonie nie dodaje się Alleluia, opuszcza się te słowa, a psalm lub kantyk zaczyna się od tego słowa, przed którym kończy się antyfona.
199. Jeżeli nie można odmówić psalmu na Godzinie, na którą został specjalnie wyznaczony, nie przenosi się go lecz opuszcza.
200. Kantyki Benedictus, Magnificat oraz Nunc dimittis odmawia się w miejscu wskazanym w Ordinarium.
201. Na końcu psalmów i kantyków, z wyjątkiem kantyku Benedicite, mówi się Gloria Patri; opuszcza się je w Trzy Dni Święte. 202. Gwiazdka w wersetach psalmów i kantyków oznacza przerwę w śpiewie lub recytacji, którą należy zachować w odmawianiu chórowym i wspólnym.
G) SYMBOL ŚW. ATANAZEGO
203. Symbol św. Atanazego odmawia się tylko w święto Przenajświętszej Trójcy na Prymie, po psalmach, a przed powtórzeniem antyfony.
H) WERSETY
204. Wersety odmawia się w Jutrzni po powtórzeniu ostatniej antyfony każdego Nokturnu. W Laudes i Nieszporach wersety odmawia się po hymnie, w Godzinach mniejszych i w Komplecie po krótkim responsorium.
205. W Trzy Dni Święte wersety odmawia się tylko w poszczególnych Nokturnach i Laudes; w święto i przez oktawę Zmartwychwstania tylko w Nokturnie; w Oficjum za zmarłych w poszczególnych Notkurnach, Laudes i Nieszporach jak zaznaczono na właściwych miejscach.
206. W okresie wielkanocnym do wersetów dodaje się Alleluia, jeśli go nie ma. Wyjątek stanowią wersety, które są umieszczone w Ordinarium bez Alleluia.
207. Sposób dobierania wersetów w zależności od Oficjum i Godzin podano wyżej omawiając porządek Oficjum Bożego (nn. 165–177).
I) ABSOLUCJE I BŁOGOSŁAWIEŃSTWA PRZED LEKCJAMI
208. Absolucje i błogosławieństwa odmawia się w Jutrzni przed lekcjami każdego Nokturnu, jak wskazano w Ordinarium. Opuszcza się je w oficjach Trzech Dni Świętych i za zmarłych.
209. W Jutrzni Oficjum N. Maryi Panny w soboty jest własna absolucja i błogosławieństwa; podobnie własne są błogosławieństwa w III Nokturnie Jutrzni Bożego Narodzenia.
210. Przed krótkimi lekcjami Prymy i Komplety są niezmienne błogosławieństwa własne.
L) LEKCJE NA JUTRZNI
I – Lekcje w ogólności
211. Przy końcu każdego Nokturnu odmawia się trzy lekcje. Dlatego Oficja o trzech Nokturnach mają dziewięć lekcji; Oficja o jednym Nokturnie trzy lekcje.
212. Nazwa „przypadające Pismo św.” („Scriptura occurens”) oznacza lekcje z Pisma św. wyznaczone na pierwszy lub jedyny Nokturn i rozłożone w pewnym porządku na poszczególne dni w Proprium de Tempore.
213. Jeżeli w oznaczonym dniu nie można przeczytać lekcji z przypadającego Pisma św., opuszcza się je, chociażby chodziło o początki ksiąg, z wyjątkiem początku 1 Listu do Koryntian, który czyta się w poprzednią sobotę ilekroć 1 niedziela po Objawieniu wypadnie 13 stycznia.
214. Oficja wspomniane nie mają lekcji w Oficjum dnia.
215. Lekcje z Pisma św. czyta się z tytułem Księgi świętej, z której są wzięte, chyba że wyraźnie zaznaczono co innego; również lekcje z kazania, traktatu lub dokumentu papieskiego czyta się z tytułem i imieniem autora; podobnie umieszcza się imię autora przed lekcjami z homilii na ewangelię dnia.
216. Na końcu każdej lekcji mówi się: Tu autem, Domine, miserere nobis, na co odpowiada się: Deo gratias; zakończenie to opuszcza się w Oficjach Trzech Dni Świętych i za zmarłych.
II – Lekcje Oficjów o trzech Nokturnach
217. Trzy lekcje pierwszego Nokturnu są z Pisma św. i to:
a) w Oficjum świątecznym i półświątecznym, albo własne, albo specjalnie wyznaczone, albo z Commune;
b) w Oficjach Trzech Dni Świętych, własne:
218. Trzy lekcje drugiego Nokturnu są:
a) w Oficjum świątecznym i półświątecznym, z życia świętego, albo z kazania lub traktatu wyznaczonego na ten dzień z Proprium lub z Commune; Jeżeli zaś jest tylko jedna lub dwie lekcje własne lub wyznaczone, ilość lekcji uzupełnia się z Commune;
b) w Oficjach Trzech Dni Świętych, z kazania wyznaczonego na dany dzień.
219. Trzy lekcje trzeciego Nokturnu są:
a) w Oficjum świątecznym i półświątecznym, z homilii na ewangelię dnia;
b) w Oficjach Trzech Dni Świętych, z Listów do św. Pawła Apostoła jak w Proprium.
III – Lekcje Oficjów o jednym Nokturnie
220. W Oficjum niedzielnym porządek trzech lekcji jest następujący:
a) Lekcja pierwsza i druga z przypadającego Pisma św., jak w Proprium.
Pierwszą lekcją z Pisma św. jest ta, która obecnie jest wydrukowana w Brewiarzu, jako pierwsza; drugą tworzy się łącząc w jedną lekcję drugą i trzecią, opuszczając dzielące je responsorium;
b) Lekcja trzecia z homilii na ewangelię dnia; bierze się tę, która obecnie jest wydrukowana w Brewiarzu jako pierwsza trzeciego Nokturnu.
221. W Oficjum zwykłym, porządek trzech lekcji jest następujący:
a) Lekcje pierwsza i druga z Pisma św. i to zwykle z Pisma przypadającego, chyba że są lekcje własne lub specjalnie wyznaczone.
Pierwszą lekcją z Pisma św. jest ta, która obecnie jest wydrukowana w Brewiarzu jako pierwsza; drugą tworzy się łącząc w jedną lekcję drugą i trzecią i opuszczając dzielące je responsorium.
b) Lekcja trzecia ze święta, a mianowicie własna, którą poprzednio ogólnie nazywano „skróconą” („contracta”); jeżeli jej brakuje, czyta się lekcje własne (dawniej drugiego Nokturnu) złączone razem. Jeżeli święto nie ma lekcji własnych, czyta się czwartą lekcję z Commune.
222. W Oficjum powszednim porządek trzech lekcji jest następujący:
a) jeżeli jest to Oficjum wigilii lub dnia powszedniego mającego homilię, trzy lekcje czyta się z homilii na ewangelię dnia;
b) Jeżeli jest to Oficjum dnia powszedniego nie mającego homilii, czyta się trzy lekcje z przypadającego Pisma św., tak jak umieszczone są w Brewiarzu.
IV – Pewne szczegóły co do lekcji
223. Lekcje Oficjum za zmarłych mają specjalny porządek podany na własnym miejscu.
224. W oktawach Zmartwychwstania i Zesłania Ducha Św. czyta się trzy lekcje z homilii na ewangelię dnia.
225. Gdy nadejdzie niedziela Siedemdziesiątnicy, lekcje wyznaczone na niedziele i dni powszednie po Objawieniu, na które nie ma miejsca w tym roku, zupełnie się opuszcza. To samo odnosi się do lekcji niedziel po Zesłaniu Ducha Św. i do lekcji dni powszednich następujących po tych niedzielach, którym przeszkadza nadchodząca pierwsza niedziela miesiąca sierpnia, oraz do lekcji miesięcy: sierpnia, września, października i listopada, którym przeszkadza nadchodząca pierwsza niedziela następnego miesiąca albo pierwsza niedziela Adwentu.
M) RESPONSORIA PO LEKCJACH JUTRZNI
I – Responsoria w ogólności
226. Responsorium odmawia się po każdej lekcji, z wyjątkiem ostatniej, gdy odmawia się hymn Te Deum.
227. Responsoria tak ściśle wiążą się z lekcjami, że dobiera się je w taki sam sposób jak lekcje, chyba że jest wyraźny inny przepis.
228. Nie przenosi się responsoriów, których nie można odmówić we właściwym dniu, lecz się je opuszcza.
229. W okresie wielkanocnym na końcu każdego responsorium, przed wersetem, dodaje się Alleluia, jeżeli go nie ma; natomiast nie dodaje się Alleluia po wersecie.
230. Na końcu ostatniego responsorium każdego Nokturnu, po powtórzeniu ostatniej części responsorium, mówi się Gloria Patri, i następnie powtarza się znowu tę ostatnią część responsorium, chyba że na właściwym miejscu podano inny przepis.
Natomiast w Oficjum okresu Męki Pańskiej, w ostatnim responsorium każdego Nokturnu opuszcza się Gloria Patri i zamiast niego odmawia się całe responsorium od początku aż do wersetu wyłącznie.
W Oficjum za zmarłych, zamiast Gloria Patri, w ostatnim responsorium każdego Nokturnu mówi się Requiem aeternam.
231. Odrębności zachodzące w odmianach responsoriów są wskazane na właściwych miejscach.
II – Responsoria w Oficjach o trzech Nokturnach
232. Porządek responsoriów w trzech Nokturnach jest następujący:
a) w Oficjum świątecznym i półświątecznym odmawia się responsoria własne lub z Commune;
b) w Oficjach Trzech Dni Świętych odmawia się responsoria własne.
III – Responsoria w Oficjach o jednym Nokturnie
233. W Oficjum niedzielnym porządek responsoriów jest następujący:
a) pierwsze jest responsorium umieszczone po pierwszej lekcji;
b) drugie jest responsorium, które dawniej znajdowało się po trzeciej lekcji; na końcu tego responsorium opuszcza się Gloria Patri i powtórzenie ostatniej części responsorium, jeżeli odmawia się trzecie responsorium;
c) gdy trzeba odmówić trzecie responsorium odmawia się to, które było umieszczone po trzeciej lekcji z homilii.
234. W Oficjum zwykłym z lekcjami z przypadającego Pisma św., porządek responsoriów jest następujący:
a) pierwsze jest responsorium umieszczone po pierwszej lekcji;
b) drugie jest responsorium, które znajduje się po trzeciej lekcji.
235. W Oficjum zwykłym z lekcjami z Pisma św. własnymi lub specjalnie wyznaczonymi, odmawia się responsoria własne lub z Commune, w tym samym porządku jak wyżej (n. 234).
236. W Oficjum powszednim, tak z dnia powszedniego jak z wigilii, odmawia się responsoria z bieżącego dnia jak są rozłożone w Proprium de Tempore.
N) HYMN TE DEUM
237. Hymn Te Deum odmawia się w Jutrzni, po ostatniej lekcji zamiast dziewiątego lub trzeciego responsorium:
a) w Białą Niedzielę, w niedzielę Zesłania Ducha Św. i w Jutrzni Niedzieli Zmartwychwstania, którą odmawiają nie biorący udziału w Wigilii Wielkanocnej;
b) w niedziele 2 klasy, z wyjątkiem niedziel Siedemdziesiątnicy, Sześćdziesiątnicy i Pięćdziesiątnicy;
c) we wszystkie święta;
d) w oktawach Bożego Narodzenia, Zmartwychwstania i Zesłania Ducha Świętego;
e) w Oficjum powszednim okresu wielkanocnego;
f) w wigilię Wniebowzięcia i Zesłania Ducha Świętego;
g) w Oficjum N. Maryi P. w soboty.
238. Natomiast opuszcza się hymn Te Deum:
a) w oficjach z okresu liturgicznego (de Tempore) od 1 niedzieli Adwentu aż do Wigilii Bożego Narodzenia włącznie i od niedzieli Siedemdziesiątnicy aż do W. Soboty włącznie;
b) w wigilie 2 i 3 klasy, z wyjątkiem wigilii Wniebowstąpienia Pańskiego;
c) we wszystkie dni powszednie w ciągu roku;
d) w Oficjum za zmarłych.
239. Gdy opuszcza się hymn Te Deum, zamiast niego odmawia się dziewiąte lub trzecie responsorium.
O) KAPITULA I KRÓTKA LEKCJA W PRYMIE
240. Kapitulum odmawia się we wszystkich Godzinach, z wyjątkiem Jutrzni, po odmówieniu psalmów z antyfonami, w Komplecie zaś po hymnie. Opuszcza się je od Laudes W. Czwartku Wieczerzy Pańskiej aż do Nony Białej Soboty oraz w Oficjum za zmarłych.
241. W Prymie zawsze odmawia się kapitulum Regi saeculorum, a w Komplecie Tu autem in nobis. W innych Godzinach dobiera się je z Ordinarium lub Psałterza, z Proprium lub z Commune, zależnie od rodzaju Oficjum (nn. 165–177).
242. Lekcję krótką w Prymie odmawia się zawsze z okresu liturgicznego, jak w Ordinarium.
P) KRÓTKIE RESPONSORIA GODZIN MNIEJSZYCH
243. Responsoria krótkie odmawia się w Godzinach mniejszych i w Komplecie po Kapitulum; opuszcza się je od Wielkiego Czwartku Wieczerzy Pańskiej aż do Nony Białej Soboty oraz w Oficjum za zmarłych.
244. W Prymie w responsorium Christe, Fili Dei vivi, werset Qui sedes zmienia się w tych Oficjach i okresach roku, na które wyznaczono własny; nigdy jednak nie odmawia się własnego wersetu Oficjum wspomnianego.
Responsorium krótkie Komplety nigdy się nie zmienia. Responsoria krótkie na Tercję, Sekstę i Nonę czerpie się z tego samego miejsca co kapitula.
245. W Ordinarium wskazano jak należy odmawiać responsoria krótkie poza okresem wielkanocnym, w okresie wielkanocnym i w Oficjum powszednim okresu Męki Pańskiej. Chociaż poza okresem wielkanocnym w niektóre święta dodaje się dwa Alleluia na końcu krótkiego responsorium przed wersetem w Tercji, Sekście i Nonie, nie należy ich dodawać w Prymie i Komplecie.
R) MODLITWY
246. Modlitwę odmawia się na końcu każdej Godziny w miejscu wskazanym w Ordinarium. Wyjątek stanowi Jutrznia, gdy odmawia się ją łącznie z Laudes.
247. W odmawianiu chórowym i wspólnym przed modlitwą mówi się Dominus vobiscum, na co się odpowiada Et cum spiritu tuo. Ci, którzy odmawiają Oficjum samotnie oraz nie posiadający święceń diakonatu, mówią, jeżeli tego wersetu jeszcze nie było, Domine exaudi orationem meam, na co odpowiada się Et clamor meus ad te veniat. Następnie mówi się Oremus i dołącza się modlitwę.
I tak w odmawianiu samotnym zawsze zamiast Dominus vobiscum mówi się Domine, exaudi orationem meam, jak wyżej.
248. W Prymie i Komplecie modlitwa zmienia się tylko w Oficjum Dnia Zadusznego, w Prymie tylko w Trzy Dni Święte. W innych Godzinach odmawia się modlitwę umieszczoną w Laudes; w Nieszporach dni powszednich W. Postu i okresu Męki Pańskiej jest jednak modlitwa własna.
249. Modlitwę Oficjum dnia zawsze odmawia się pod jej zakończeniem, z zachowaniem przepisu zawartego w n. 110 a. Spośród modlitw należących do wspomnień zakończa się tylko ostatnią; Oremus mówi się przed każdą modlitwą.
S) WSPOMNIENIA
250. Wspomnienia robi się według zasad podanych w rubrykach ogólnych nn. 106-114.
251. Wspomnienia umieszcza się po modlitwie Oficjum dnia; wspomnienie składa się z antyfony przeznaczonej do Benedictus lub do Magnificat w Oficjum wspomnianym, z wersetu, który ją poprzedza i z modlitwy, z zachowaniem przepisu n. 110 c.
252. Dla wspomnienia Oficjum niedzieli, dnia powszedniego i wigilii Wniebowstąpienia, antyfonę i werset bierze się z Proprium de Tempore, Psałterza lub Ordinarium, modlitwę zaś z Proprium de Tempore; dla wspomnienia oktawy Bożego Narodzenia lub Oficjum Świętych, antyfonę, werset i modlitwę bierze się z Proprium lub Commune; dla wspomnienia wigilii 2 i 3 klasy antyfonę i werset bierze się z Psałterza, orację zaś z Proprium.
253. Przy robieniu wspomnień należy zwrócić uwagę, aby:
a) w tej samej Godzinie nie powtarzała się dwukrotnie ta sama antyfona;
b) w tym samym wspomnieniu antyfona i werset nie składały się z tych samych słów.
254. Jeżeli w Laudes trzeba zrobić jedno wspomnienie, i wypada wziąć antyfonę i werset z tego samego Commune, z którego zostały użyte w Oficjum dnia, jako wspomnienie odmawia się antyfonę i werset z I Nieszporów.
255. Jeżeli w Laudes trzeba zrobić dwa wspomnienia i wypada wziąć antyfonę i werset z tego samego Commune:
a) jako pierwsze wspomnienie odmawia się antyfonę i werset z Laudes;
b) jako drugie, antyfonę i werset z I Nieszporów.
256. Jeżeli w Laudes trzeba zrobić dwa wspomnienia i wypada wziąć antyfonę i werset z tego samego Commune, z którego zostały użyte w Oficjum dnia:
a) jako pierwsze wspomnienie odmawia się antyfonę i werset z I Nieszporów;
b) jako drugie antyfonę i werset z II Nieszporów.
257. W związku z treścią nn. 253-256 należy pamiętać, że:
a) jeżeli jest ta sama antyfona w I i II Nieszporach, jako drugie wspomnienie odmawia się antyfonę z Laudes, lub w końcu pierwszą antyfonę z trzeciego Nokturnu;
b) w tej samej Godzinie tekst antyfony może służyć jako werset w drugim wspomnieniu wziętym z tego samego Commune;
c) antyfonę Euge, serve bone, występującą w Laudes z Commune Confessoris Pontificis uważa się za identyczną z podobną antyfoną występującą w Laudes z Commune Confessoris non Pontificis.
258. Jeżeli modlitwa święta, którego Oficjum się odprawia i tego, które się wspomina jest taka sama, modlitwę wspomnienia zmienia się na inną z tego samego lub podobnego Commune.
259. Jeżeli w jakiejś Godzinie nie można użyć jako wspomnienia antyfon i wersetów własnych, nie przenosi się ich, lecz opuszcza.
T) PROŚBY (PRECES)
260. Prośby (Preces) odmawia się tylko w Oficjach z okresu liturgicznego (de Tempore) i to:
a) w Laudes i Nieszporach środy i piątku Adwentu, W. Postu i Męki Pańskiej;
b) w Laudes i Nieszporach środy i piątku Suchych Dni wrześniowych;
c) w Laudes sobót Suchych Dni, z wyjątkiem soboty w oktawie Zesłania Ducha Świętego.
Rozdział VI
PORZĄDEK ŻEGNANIA SIĘ, STANIA, KLECZNIE I SIEDZENIA PRZY ODMAWIANIU OFICUM BOŻEGO
261. To co mówi się tutaj o znaku krzyża i postawie ciała przy odmawianiu Oficjum Bożego, obowiązuje w odmawianiu chórowym i wspólnym; wypada zaś, aby odmawiający Oficjum samotnie zastosowali się do przepisów o żegnaniu się.
262. Szczegółowe zasady odnoszące się do hebdomadariusza i śpiewaków zawierają ceremoniały; dlatego tutaj podaje się tylko te, które odnoszą się do wszystkich uczestników chóru („chorales”).
263. Wszyscy czynią znak krzyża od czoła do piersi i od lewego do prawego ramienia:
a) na początku wszystkich Godzin, gdy mówi się: Deus, in adiutorium;
b) na werset Adiutorium nostrum;
c) na rozgrzeszenie ogólne Indulgentiam po Confiteor w Komplecie;
d) na początku kantyków Benedictus, Magnificat oraz Nunc dimittis;
e) na błogosławieństwo przy końcu Prymy i Komplety;
f) na werset Divinum auxilium przy końcu Oficjum Bożego.
264. Znak krzyża na ustach czyni się na początku Jutrzni na słowa: Domine, labia mea aperies.
265. Znak krzyża na piersiach czyni się na słowa Converte nos w Komplecie.
266. Wszyscy stoją:
a) na początku każdej Godziny, aż do zaintonowania pierwszego wersetu każdego psalmu;
b) gdy odmawia się hymny i kantyki ewangeliczne;
c) na Jutrzni także na Invitatorium z psalmem i od końca ostatniej antyfony każdego Nokturnu aż do pierwszego błogosławieństwa przed lekcjami włącznie, oraz w czasie czytania ewangelii przed homilią;
d) na Laudes i na Nieszporach także od końca antyfony po ostatnim psalmie aż do końca, chyba że trzeba klęknąć na prośby albo na modlitwę zgodnie z rubrykami;
e) na Prymie, od końca antyfony aż do końca Godziny, z wyjątkiem czytania Martyrologium oraz modlitwy, jeżeli trzeba na nią klęknąć;
f) na Tercji, Sekście i Nonie od końca antyfony aż do końca Godziny, chyba że trzeba klęknąć na modlitwę;
g) na Komplecie, od końca antyfony po psalmach aż do końca Godziny, chyba że trzeba klęknąć na modlitwę;
h) na intonację antyfon w Jutrzni, Laudes i Nieszporach śpiewanych zgodnie ze zwyczajem;
&i) na antyfonę końcową o N. Maryi P., po Komplecie w soboty i niedziele, chociażby nie odprawiano Oficjum niedzielnego, oraz przez cały okres wielkanocny.
267. Wszyscy klęczą:
a) na słowa Venite, adoremus et procidamus itd. w psalmie Venite exsultemus na początku Jutrzni;
b) na werset Te ergo quaesumus w hymnie Te Deum;
c) na prośby (preces), gdy się je odmawia;
d) w Oficjum powszednim Adwentu, W. Postu i Męki Pańskiej, Suchych Dni wrześniowych oraz wigilii 2 i 3 klasy, z wyjątkiem wigilii Wniebowstąpienia we wszystkich godzinach na orację i następujące ewentualnie wspomnienia; hebdomadariusz jednak stoi;
e) na antyfonę końcową o N. Maryi P. po Komplecie, z wyjątkiem soboty i niedzieli oraz całego okresu wielkanocnego, hebdomadariusz jednak stoi odmawiając orację;
f) w pewnych innych szczególnych okolicznościach, co zaznaczono na właściwych miejscach.
268. Wszyscy siedzą:
a) na każdej Godzinie, od zaintonowania pierwszego psalmu aż do powtórzenia antyfony ostatniego psalmu;
b) na Jutrzni, na lekcje i responsoria, z wyjątkiem czytania tekstu ewangelii przed homilią;
c) na Prymie, gdy czyta się Martyrologium, chyba że postanowiono inaczej.
ks. Grzegorz Śniadoch IBP
zdjęcie: mszalrzymski62.blogspot.pl
